Een nieuwe lente en een nieuw geluid

Zelfs als je niet weet dat de titel van deze blogpost afkomstig is uit het gedicht Mei van Herman Gorter, weet ik zeker dat je de regel kent. Er zijn nu eenmaal van die zinnen en uitspraken die tot ons algemeen cultuurgoed en collectief geheugen zijn gaan behoren. De Engelsen gaan daarin nog veel verder, velen kunnen hele stukken uit werk van Dickens of Lewis Carroll’s Alice in Wonderland uit het hoofd declameren. In hedendaags werk van Engelse schrijvers zit volgens mij dan ook regelmatig een kwinkslag of verwijzing naar zo’n klassieker. Dat lijkt mij voor een vertaler een regelrechte uitdaging. Het lijkt mij sowieso niet eenvoudig om literatuur te vertalen. Want het gaat bij een roman om zoveel meer dan alleen maar woorden. De nuances, de sfeer, de ouderwetse (in ongebruik geraakte) woorden omdat het verhaal zich in het verleden afspeelt, dit alles moet in een Nederlandse vorm naar voren komen en recht doen aan het origineel. Ga er maar aan staan.

Bij deze inspanning stond ik laatst stil tijdens het lezen van het wonderschone Moeders zondag van Graham Swift (wat mij betreft terecht op de longlist van de Europese literatuurprijs opgenomen), in Nederlandse vertaling uitgegeven bij Hollands Diep. Ik heb deze roman bij de bibliotheek geleend (en met pijn in het hart weer moeten inleveren 😉 ), dus heb ik helaas niet genoteerd wie de vertaler is. Maar ik ben diep onder de indruk.

De belangrijkste dag in deze roman is namelijk 30 maart 1924, Mothering Sunday. Een dag dat traditiegetrouw iedereen (dus ook personeel) de dag vrij heeft om naar de familie te trekken. Zo ook voor de jonge hoofdpersoon Jane Fairchild, wil het niet dat zij een vondelinge is en dus geen moeder of verdere familie heeft. Zij werkt als dienstmeisje bij de familie Niven, een familie die behoort/behoorde tot de Engelse gegoede burgerij. Meneer Niven heeft een zwak voor Jane en probeert op zijn manier haar het leven zo makkelijk mogelijk te maken. Swift heeft heel subtiel beschreven wat een groot verdriet er niet alleen bij het gezin Niven maar bij vele andere gezinnen zich heeft voorgedaan. En dat heeft natuurlijk alles te maken met de Eerste Wereldoorlog die op dat moment nog vers in de herinnering ligt. In veel families zijn gaten gevallen door jongens die als soldaat zijn omgekomen. En daarnaast hebben vele huishoudens hun uitgavenpatroon moeten aanpassen door de recessie. Desalniettemin blijft het decorum er een van gescheiden rangen en standen.

Die maartse dag heeft alles in zich om een prachtige dag te worden. Het zonlicht schijnt de vertrekken in, de natuur zet haar beste beentje voor, de temperatuur is bijna zomers. De dag loopt echter totaal anders dan verwacht. Het begint al dat Jane onverwacht de dag kan doorbrengen met Paul Sheringham, van wie zij al zeven jaar in het geheim zijn minnares is.  Het rauwe randje aan die dag is dat Jane weet dat Paul weg moet voor een lunch met … zijn aanstaande echtgenote, een meisje “uit zijn milieu”. Dit is voor Jane een gegeven, er is wel een gevoel van spijt dat er een einde gaat komen aan hun affaire, maar zij heeft de karaktertrek om te kunnen genieten van het hier en nu.

Het is een dag die achteraf op een heleboel punten een extra lading krijgt. En hoewel alles wordt opgehangen aan de gebeurtenissen van die dag, krijg je ook mee hoe het leven van Jane zich verder heeft ontwikkeld. Zij mag dan een vondelinge zijn, maar dat neemt niet weg dat zij kan lezen (en kan nadenken) en door alles wat er in haar leven gebeurt, kan het niet anders dan dat zij schrijfster wordt. En dat is zij zeker niet onverdienstelijk. Zij bereikt een hoge leeftijd, we krijgen opmerkingen rond haar 80e maar ook nog rond haar 90e. Geboren in 1901 betekent dat dat zij bijna de hele 20e eeuw heeft meegemaakt. Maar dat alles wordt bijna terloops opgemerkt, die 30e maart 1924 blijft de rode draad.

Ik ben zeer gecharmeerd van de manier waarop Swift de sfeer van destijds weergeeft, met de rangen en standen, het verborgen verdriet om de lege plekken in de families, het besef dat de wereld definitief is veranderd, maar toch ook het plezier dat je kan hebben van buiten zijn, van boeken, van intermenselijk contact. Hij heeft dat tot een zeer prettig leesbaar geheel gemaakt met ondanks alles een positieve ondertoon, een knappe prestatie. Minstens net zo knap vind ik de Nederlandse vertaling, want je waant je in die tijd met bijbehorend taalgebruik.

Qua sfeer, qua rust die uit het boek naar voren komt doet het mij wel echt “Engels” aan. Als vanzelf komen weer in herinnering klassiekers als Jane Eyre van Charlotte Brontë en Rebecca van Daphne du Maurier, overigens boeken die ik in hun oorspronkelijke taal heb gelezen. Het is lang geleden dat ik in een andere taal dan Nederlands las. Enerzijds zou ik vaker vanaf de bron willen lezen, anderzijds kan ik enorm genieten van de kwaliteit van Nederlandse vertalers. Beide romans hebben een bepaalde rust in zich, een gelatenheid maar tevens een gedrevenheid van de hoofdpersonen. Sterke vrouwen die hun weg weten te vinden, met alle ups&downs en mogelijk onbegrip van hun omgeving.

Op het moment dat ik deze blogspost schrijf (26 maart 2017) is het overigens Mothersday in Engeland. Ik heb begrepen dat dit niet gelijk is aan Mothering Sunday, maar eerlijk gezegd heb ik mij ook niet helemaal in de verschillen verdiept. Hoe dan ook zijn het dagen om stil te staan bij de mensen om je heen en om alles waar je dankbaar voor kunt zijn. En dat zouden we eigenlijk álle dagen moeten doen.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

2 comments: On Een nieuwe lente en een nieuw geluid

  • Het vertalen van zo’n meesterwerk is een meesterwerk op zich inderdaad. Ook al lees ik de Engelse klassiekers het liefst in hun originele taal, maar dat heeft dan ook meer met mijn Engelse studie te maken.
    Graham Swift is voor mij nog onontdekte literatuur, ik ga hem nu snel eens opzieken.

    • Dank voor je reactie. Ik kan mij goed redden in het Engels, maar het leest wel in een trager tempo. En af en toe krijg ik het sowieso benauwd dat ik véél meer en véél sneller zou willen lezen …… 🙂 Maar inmiddels weet ik ook dat ik mijn eigen tempo moet volgen.

Leave a reply:

Your email address will not be published.