Schier bovenmenselijke inspanning

“Alewaal, Alewaal, wat zie je er uit.” Als ik aan die zin denk, hóór ik de voorleesstem van mijn moeder. Zij was heel goed in voorlezen van eigenlijk alles, maar Van Klaas Vaak en zijn brave zandkaboutertjes (Van Goor, 1939) was toch wel favoriet. Een tijdloos verhaal, over de slaapbrenger Klaas Vaak met zijn hulpjes. Door allerlei omstandigheden en dommigheidjes is het slaapzand op en moeten zij op zoek naar een plek waar zij de voorraad kunnen aanvullen. Heerlijk geschreven, door Dola de Jong. Het verbaast mij nog steeds dat in biografische artikelen over Dola de Jong dit kinderboek zelden wordt genoemd. Terwijl het naar mijn overtuiging een fantastisch verhaal is en blijft.

Maar goed, ik was inmiddels toch al wel jaren benieuwd naar de schrijverskwaliteiten van De Jong als het om een boek voor volwassenen gaat. Daarom las ik onlangs via de openbare bibliotheek En de akker is de wereld (uitgeverij Cossee). Kortweg gaat het in deze roman om Lies en Aart, een Nederlands echtpaar dat vlak vóór het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog door Frankrijk naar Tanger (Marokko) trekt en onderweg hier en daar een aantal kinderen opvangt en meeneemt (van diverse nationaliteiten en de meeste Joods).

Door dit thema was mijn eerste associatie, voordat ik werkelijk begon te lezen, de klassieker Pied Piper van Nevil Shute. Ik heb dit boek destijds in het Engels gelezen, op internet zag ik dat de Nederlandse vertaling onder diverse titels was gepubliceerd zoals Kruistocht der liefde en Kinderen kwamen tot hem. In Pied Piper draait het om het verhaal van John Sidney Howard. Een anonieme “ik” ziet Howard in hun Londense club rondscharrelen. Iedereen vindt hem in de paar maanden dat hij weg is geweest erg verouderd en fragiel geworden. Omdat de “ik” en Howard na het diner blijven wachten tot het bombardement boven Londen voorbij is, komen zij in gesprek. Eerst over koetjes en kalfjes, over vissen in Frankrijk en van het een komt het ander. Howard vertelt bijna onderkoeld over zijn tocht vanuit en door Frankrijk, waarbij hij ongewild werd “opgescheept” met een ratjetoe aan kinderen, die hij allemaal veilig naar Engeland wil brengen.

Toch zijn het twee totaal verschillende romans geworden en heeft de roman van Dola de Jong een onmiskenbaar Nederlandse uitstraling. Bijzonder vind ik het om te constateren dat beide romans geschreven zijn in de tijd dat het beschrevene zich voordeed. Beter is het misschien om te zeggen: “zich voorgedaan zou kunnen hebben”, want hoewel er werkelijke levensverhalen en (eigen) ervaringen aan ten grondslag liggen, zijn beide boeken fictie. En ondanks het feit dat En de akker is de wereld inmiddels meer dan 70 jaar oud is, voelt de taal en de schrijfstijl nog heel prettig en logisch aan.

De titel is gebaseerd op een bijbelse tekst, maar is tevens de begrensde werkelijkheid voor Lies, Aart en de kinderen. Aart heeft namelijk in Tanger een akker gehuurd waarop het hele “gezin” dag in dag uit ploetert om ook maar iets tot wasdom te brengen. De samenhang in het gezin is enerzijds heel groot (door alle ontberingen die zij samen doormaken), maar anderzijds is het los zand en gaat ieder zijn of haar eigen gang zonder zich rekenschap te geven wat dit voor de anderen betekent. Het komt mij voor dat dit gedrag in oorlogstijd en überhaupt in tijden van grote stress niet uitzonderlijk is, maar het tekent wel de sfeer. De kinderen, variërend in leeftijd van 0 tot 17 jaar, zijn door alle ervaringen emotioneel losgeslagen, zonder een goed beeld van hun positie en hun toekomstmogelijkheden. Door de geringe informatievoorziening in die tijd (waar zouden we tegenwoordig zijn zonder smartphones en internet? 🙂 ) was het ook niet makkelijk om een goed beeld van de situatie te krijgen. Mocht je de indruk hebben dat Aart en Lies in staat zijn de kinderen liefdevol, veilig en begripvol op te vangen en te begeleiden op het pad van volwassen worden, dan raad ik jou zeker aan dit boek volledig te lezen.

Tanger was in de oorlogsjaren een soort vrijstaat. Meerdere nationaliteiten, meerdere geloven en meerdere bevolkingsgroepen leefden daar met en door elkaar. Dat maakte het overigens niet tot een homogene samenleving, maar het was daarmee wel een uitvalsbasis voor een volgende fase. De Jong heeft een scherp oog voor details en is zeer kundig in het neutraal beschrijven van omgevingen, personen, karakters en mentaliteit. De Nederlandse consul, bijvoorbeeld, wordt fijntjes neergezet in bijna humoristische omschrijvingen, terwijl het tegelijkertijd van de bladzijden afspat dat deze autoriteit niet heel erg veel inspanningen heeft verricht voor dit gezin (en mogelijkerwijs ook voor anderen in vergelijkbare posities). Zijn eigen positie en die van zijn gezin kregen de prioriteit. Desondanks verzucht hij, als het eindelijk zo ver is dat de boot naar Portugal vertrekt, dat hij “schier bovenmenselijke inspanning” heeft verricht om dit mogelijk te maken. Eerder in de roman (pagina 102) hanteert De Jong een prachtige zin, die misschien niet enkel en alleen op de consul van toepassing is:

“De consul hield van het oude, omdat het nieuwe hem te veel hoofdbrekens kostte.”

Ik wist (en weet nog steeds) niet veel over de toestand tijdens de oorlog in Noord-Afrika en dan hier in het bijzonder Tanger/Marokko. Om deze roman beter te begrijpen heb ik mij nu wat meer verdiept in die geschiedenis. Dat blijft toch wel een fijne bijkomstigheid van lezen, dat daardoor je interesse en kennis wordt verbreed. Het internationale karakter van die samenleving en het uitvliegen van de personen en vluchtelingen naar diverse gebieden op de wereld (zoals Portugal, Nederlands-Indië en Amerika) deden mij terugdenken aan Anna Boom van Judith Koelemeijer (Atlas Contact). Deze wereldse vrouw heeft een bijzonder leven geleid zonder dat haar omgeving dat eigenlijk in de gaten had. Mondain, eigengereid, maar ondertussen koerier voor het verzet, helpster bij de bescherming van ondergedoken Joden en ga zo maar door.

Bijzondere mensen, bijzondere verhalen, bijzondere romans. Fijn om op deze manier er weer eens bij stil te staan dat een buitenkant weinig zegt, dat een huidige multiculturele samenleving geen garantie is voor de toekomst en dat gebieden die nu wellicht eerder een negatieve klank hebben in vroegere tijden juist weer uitermate belangrijk en neutraal waren en dat ook weer kunnen worden. De wereld en haar bevolking blijft in beweging. En gelukkig zijn er nog steeds mensen die ten behoeve van hun omgeving en samenleving, bereid zijn tot schier bovenmenselijke inspanningen.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

2 comments: On Schier bovenmenselijke inspanning

  • Wat een mooie beschrijving! Zeker met het verband tussen de drie boeken. Dat verhaal van Klaas Vaak, volgens mij hebben ze daar bij de Efteling een musical van gemaakt. Benieuwd of die haar naam wel genoemd hebben. Tanger het klinkt zo exotisch, maar eigenlijk heb ik me daar ook nooit zo in verdiept. En Anna Boom? Die staat hier nog ongelezen in de kast…..schande! Pakken we op binnenkort.

    • Dank je wel, Jannie. Ik heb even op internet (youtube) gekeken, maar ik vermoed dat de Klaas Vaak van de Efteling (gelukkig) een andere Klaas is. Het boek Anna Boom vond ik als boek (dus schrijfstijl etc.) niet zo boeiend en Anna Boom kwam niet meteen erg sympathiek over. Dit is typisch zo’n boek dat pas na verloop van tijd echt begint dóór te dringen. En dan blijkt het verhaal van Anna toch echt wel bijzonder te zijn. Veel leesplezier!

Leave a reply:

Your email address will not be published.