Ik ben opgegroeid in een zogenaamde “nette wijk” in Amsterdam(-Zuid). Wij woonden in een portiekwoning en in het portiek naast ons, op de hoek, woonde op de benedenverdieping een gezin, bestaande uit een vader, een moeder en een zoon. Wij noemden dit gezin “de Portugezen”, omdat Portugal het land van origine voor deze personen was (en zij in die tijd de enige buitenlanders in onze wijk waren). De ouders waren altijd erg aardig tegen mij en ik zwaaide in het voorbijlopen naar of van de lagere school ook uitbundig naar hen. Maar ik weet helemaal niets van hun achtergrond. Ik heb geen idee waarom zij in Nederland woonden in plaats van in Portugal. Meneer werkte bij de Hoogovens, sprak nauwelijks Nederlands, maar dat was ook niet nodig omdat hij daar in een ploegendienst zat met allemaal Portugezen en Spanjaarden. Als kind heb ik er nooit bij stilgestaan waarom al die mensen hier woonden en werkten.
In de roman En nooit was iets gelogen van Ellen Heijmerikx (in een prachtige uitvoering uitgegeven bij Nieuw Amsterdam) maken we kennis met Juanita en Pepe. Een Spaans echtpaar dat al jaren in Nederland woont en hier zijn weg heeft gevonden. Ook voor hen geldt dat hun buren en kennissen misschien geen idee hebben van hun verleden en achtergrond. Bij Juanita en Pepe zelf gaat dat echter nog een stap verder: zij weten ook lang niet alles van elkaars verleden. De roman begint aan het stervensbed van Pepe. In de laatste vier dagen van zijn leven heeft hij de niet te stuiten drang om aan Juanita zijn levensverhaal, met name ook van de periode van zijn kinderjaren en jeugd, te vertellen.
En terwijl Pepe in één laatste grote krachtsinspanning Juanita confronteert met wat hij heeft meegemaakt, maakt dat bij haar ook allerlei herinneringen los. Herinneringen die ver opgeborgen waren en waarvan zij het eigenlijk wel best had gevonden als de herinneringen vergeten zouden blijven. Want van beide personen is hun verleden niet echt comfortabel te noemen. Het geeft ons een beeld van het leven in Spanje onder generalísimo Franco, met alle onderhuidse spanningen en het onderlinge verraad dat voortdurend op de loer lag, maar ook van het alledaagse leven in armoede, zonder sociaal-financieel vangnet. En door dat laatste kon het maar zo gebeuren dat een moeder één van haar kinderen achterlaat in een klooster, zonder op dat moment te kunnen (en willen) geloven dat er in zo’n klooster wantoestanden kunnen plaatsvinden. Kinderen zijn eigenlijk voornamelijk lastig, ze kosten geld voor eten en kleding en geld is iets wat nu juist niet voor handen is. Wat er wel voorhanden is, is een bonte verzameling van mensen (buiten en binnen de familie) die de kleine Pepe bedreigen, mishandelen, opvangen, beschermen en alles wat daar tussen ligt. Pepe zelf is er overigens gedurende een deel van zijn jeugd van overtuigd dat hij in opdracht van de heilige Santiago alle ontberingen zonder klagen moet doorstaan. In een latere fase van zijn leven blijft er weinig van zijn geloof over.
Juanita heeft op haar eigen wijze een bewogen leven. Als dochter van een kunstenaarsechtpaar wordt zij al op jonge leeftijd klaargestoomd om haar bijdrage in het “rondreizend circus” te leveren. Dat het gezelschap voortdurend van de ene plek naar de andere trekt, heeft alles te maken met de omstandigheden in Spanje op dat moment. En door alles waar de jonge Juanita mee in aanraking komt, ontwikkelt zij een eigen overlevingstechniek en maakt zij gebruik van haar fantasie en ultieme wens dat alles goed blijft gaan.
Pepe gaat deel uitmaken van het artistieke theatergezelschap van de ouders van Juanita. Vanaf hun ontmoeting zou je denken dat hun verhaallijnen gelijk oplopen, maar dat is zeker niet altijd het geval. Ook dat blijkt uit zijn verhalen en haar herinneringen. En zeg eens eerlijk: weet jouw partner “alles” van jou? En hoe betrouwbaar vind jij de informatie die jij van jouw partner of andere vrienden en kennissen krijgt over hun levensgeschiedenis? En misschien nog meer confronterend: hoeveel durf jij zelf nog onder ogen te zien van wat je allemaal hebt meegemaakt?
Ellen Heijmerikx heeft een prachtige manier gevonden om de verhalen van Juanita en Pepe vorm te geven. Gedurende het boek volgen we Juanita: steeds komt er een herinnering aan de verhalen van Pepe in het ziekenhuisbed. Deze verhalen worden vanuit het perspectief van Pepe uitgewerkt, maar in afwisselende hoofdstukken lopen daar de herinneringen van Juanita over haar eigen leven (vóór, met en nu na Pepe) dwars doorheen. We zien hoe Juanita omgaat met het overlijden van haar man, met haar verdriet en met haar besluit om Pepe “naar huis” te brengen. Ik zag haar als een wat oudere Spaanse vrouw al helemaal voor mij, terwijl ze wat in en om het huis rondlummelt en op haar totaal eigen wijze invulling geeft aan het afscheid nemen van Pepe en alles wat met hem samenhoort. Zonder dat “wij”, als Nederlandse maatschappij, ook maar enige notie hebben van wat er in haar borrelt en bruist, van wat zij en al die andere Spaanse medelanders met zich meedragen aan herinneringen en levenservaringen. Die onbekendheid, die eenzaamheid ontroerde mij enorm.
Bij Juanita moest ik terugdenken aan Etta. Etta, die op hele hoge leeftijd opeens bedenkt en besluit dat zij één keer in haar leven de zee wil zien. En daarom begint aan een hele lange wandeltocht. Precies, de Etta uit Etta & Otto & Russell & James van de Canadese schrijfster Emma Hooper (uitgegeven bij Podium). En eigenlijk moest ik niet alleen aan háár denken, maar aan alle personen die in die roman een belangrijke positie innemen. Mensen op leeftijd en beladen met een bijzonder verleden. Mensen die het verdienen om op hun eigen manier al die ervaringen een plek te geven. En als het verhaal dat zij daarover vertellen, feitelijk niet helemaal correct is? Als zij dan dromen, draaien, vervormen? Het zijn geen leugens. Zeker niet. Het zijn methodes om te kunnen dealen met het leven als zodanig. En nooit was iets gelogen.
Veel leesplezier!
theonlymrsjo
En nooit was iets gelogen heb ik gelezen in het kader van de boekenbloggersleesclub Een perfecte dag voor literatuur. Mijn grote dank gaat uit naar de schrijfster voor het schrijven van deze roman en naar de uitgever voor het mij beschikbaar stellen van een leesexemplaar.
Benieuwd naar de mening van mijn medebloggers? Klik HIER.
2 comments: On Pepe’s biecht
Wat een ontzettend mooi verslag!
Als ik het boek nog niet had gelezen, zou ik het nu zeker gaan doen.
Dank je wel voor deze fijne reactie.