Zeg jij Wenen, dan zeg ik Sissi, Lipizzaner paarden, koffie met Sachertorte, schnitzels en het Nieuwjaarsconcert. Althans, dat zou ik tot voor kort zeggen. Inmiddels weet ik heel wat meer over Wenen, de geografische positie (dichter bij Oekraïne dan bij Zwitserland, bijvoorbeeld!), de historische setting en de achtergrond bij cultuur en mentaliteit. Ik las namelijk Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse Rijk en de Europese Unie, het meest recente boek van eurojournaliste Caroline de Gruyter, uitgegeven bij De Geus – Singel Uitgeverijen. Een reis, dat is ook echt wat het is. Weliswaar eindigt zij met een hoofdstuk conclusies, maar het is met name door haar prettige soepele schrijfstijl die ons meeneemt langs een aantal historische gebeurtenissen, dat je echt voor jezelf een beter beeld krijgt van onze tegenwoordige tijd.

Dat klinkt misschien wat tegenstrijdig, maar het is vaak wel zo. Hoe meer je weet over het verleden, des te beter kun je het heden begrijpen. Natuurlijk wist ik heus wel wat van het Habsburgse Rijk. En de Europese Unie is mij ook niet vreemd. Maar door dit boek heb ik wel een veel concreter beeld gekregen van wat er zich allemaal in die contreien heeft afgespeeld. Ik heb mij niet eerder zo goed gerealiseerd wat een bijzonder gebied dit van het continent Europa is. Als pure Hollandse ben ik mijn hele leven gewend aan vrijheid, aan frisse wind door de haren, aan duidelijke grenzen, structuren en indelingen. Ik vind mijzelf niet direct politiek geëngageerd, maar wel politiek geïnteresseerd, ik heb een mening over “Brussel” en het deels wel en deels niet functioneren van de Europese Unie, maar ik heb mij niet eerder verdiept in de achtergrond van bepaalde structuren en systemen. Eerlijk is eerlijk, ik bepaal mijn mening soms heel kort door de bocht op grond van mijn eigen gewoontes en verwachtingen.

Hoe anders kan dat dan uitpakken in andere delen van Europa! Als je er weer eens bij stilstaat welke landen en regio’s er voor langere of kortere tijd deel hebben uitgemaakt van het Habsburgse rijk, dan begrijp je ook beter waarom mensen in dat uitgebreide gebied gewend zijn om verder dan de landsgrenzen te denken. Het Habsburgse rijk (waaronder ook het koninkrijk Hongarije) bestond uit zoveel verschillende onderdelen, met talloos veel verschillende talen en culturen, dat het dan ook wel een hele opgave voor de keizer was om het iedereen naar de zin te laten zijn. Het was een beetje een situatie van pappen en nathouden en daar waren veel personen, veel functies en veel structuren voor nodig. Het klinkt allemaal enorm bureaucratisch (en dat was het natuurlijk ook wel), maar het functioneerde goed. Er waren veel mensen bij de keizer in dienst, de keizerlijke familie was een uitstekende werkgever. Het internationale karakter van die samenleving en de vanzelfsprekendheid om het één in de ene regio te doen en het ander ergens anders, zie je ook terug in het leven van Anna Boom. Judith Koelemeijer schreef over deze bijzondere vrouw een aantal jaren geleden een roman, uitgegeven bij Atlas Contact. Er wordt met ogenschijnlijk het grootste gemak van het ene land naar het andere gereisd en vele families hebben een multinationale samenstelling.

Het is wel grappig om te merken dat het voor mij dit keer de omgekeerde volgorde is. Meestal is het zo dat mijn interesse in een onderwerp, een gebied of historische gebeurtenis wordt gewekt doordat het als thema of als achtergrond aan de orde komt in een fictieboek. Het gebeurt dan regelmatig dat ik mij dan verder in dat onderwerp verdiep. Zo leerde ik via fictie meer over de situatie in Noord-Afrika tijdens de Tweede Wereldoorlog, over het leven in het Spanje van Franco, over de verschrikkelijke terreur in het Venezuela van heden ten dage en ga zo maar door. Maar dit keer echter word ik juist andersom door een non-fictieboek op het spoor van fictie gezet. De Gruyter noemt meerdere boeken, waaronder titels van Joseph Roth. Van deze schrijver las ik ooit Job, maar inmiddels heb ik Hotel Savoy op mijn e-reader staan en Het valse gewicht ligt als bibliotheekboek klaar om te worden gelezen 😉

In 1979, in de overgang van basisschool (toen nog: lagere school) naar middelbare school, kreeg ik van mijn ouders het boek 100 jaar geleden (Het schrijverskollektief en Fiel van der Veen, uitgegeven bij Kosmos). Dit boek vertelt aan de hand van het verhaal van Claartje over de situatie in Nederland van een eeuw eerder. Gefascineerd als ik in die tijd was door de verhalen uit Het boek van Ot en Sien en Buurkinderen, voelde het verhaal zowel als een eeuwigheid geleden aan als ook pas geleden. De wereld en de situaties waren in niets te vergelijken met mijn toenmalige leventje. En toch zijn er nu nog steeds heel veel kwesties van belang die ook toen al aan de orde waren. Als ik die lijn doortrek, is het nu zo’n 100 jaar geleden dat het Habsburgse Rijk uiteen viel en ophield te bestaan. Enerzijds is dat lang terug, anderzijds betekent dit in de totale geschiedenis van Europa dat het eigenlijk logisch is dat de invloed hiervan nog steeds voelbaar is. In hoe mensen denken, zich gedragen, op elkaar reageren. Het is pás 100 jaar geleden.

Ik ben nog nooit in Wenen geweest. Het staat al jaren als gewenste stedentrip op de agenda. Mocht het er na alle coronabeperkingen een keer van komen, weet ik in ieder geval dat ik door het boek van De Gruyter op een andere en intensievere manier mijn verblijf in die stad zal ervaren. Ik zal achter de nog aanwezige pracht en praal meer de geschiedenis zien, het verdriet om decorumverlies, om vervlogen aanzien en titels, maar ook de niet aflatende wens om het voor iedereen, dichtbij en iets verder weg van de landsgrenzen, zo goed mogelijk te doen. En als ik dan in één van de vele koffiehuizen aan een kopje koffie (met Sachertorte) zit, zal ik nogmaals blij zijn dat ik dit boek heb mogen lezen.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uiteraard naar De Geus – Singel uitgeverijen voor het beschikbaar stellen van een e-pub van dit boek als leesexemplaar.