“Een lastig geval”

Soms, als ik achter mijn laptop zit met de bedoeling een blogpost te schrijven, verzucht ik wel eens hardop dat ik niet weet hoe ik moet beginnen en wat ik eigenlijk wil schrijven. Mijn lief probeert mij dan te helpen door te vragen waar het boek eigenlijk over gaat. Een enkele keer gaat het over een boek dat ik in eerste instantie niet eens zó bijzonder vond. Maar als ik hem daar dan over ga vertellen, blijkt als snel dat het meer met mij heeft gedaan dan ik zelf in de gaten had. Er komt dan bijna vanzelf toch een centraal thema of rode draad te voorschijn.
Er zijn echter ook boeken waar zó veel elementen in zitten die mij hebben geraakt en mij hebben beziggehouden, dat het niet eenvoudig is om daarvan dan een toch enigszins samenhangende blogpost te maken!

Je voelt ´em waarschijnlijk al aankomen: vandaag wil ik schrijven over zo’n overvolle roman. Ik las namelijk De atlas van overal van Deniz Kuypers (Atlas Contact).

Hoewel in het nawoord de auteur nadrukkelijk onderstreept dat het hier niet om een biografie of geschiedschrijving gaat, lijkt het er toch wel erg op dat er grote overeenkomsten zijn met het leven van de auteur zelf. En niet alleen met de auteur, maar juist ook met zijn vader. Vader is als Turkse gastarbeider in Nederland beland. Na wat omzwervingen is hij uiteindelijk leraar Turks geworden in Hengelo. En daar is hij de moeder van de schrijver tegengekomen. De rest is geschiedenis, zou je zeggen. Nou, vergeet het maar.

Vader heeft al een heel leven achter de rug voordat hij in Nederland komt. En veel van dat verleden is bij Deniz/de ik-figuur niet bekend. Hij kent zijn vader eigenlijk alleen maar als een moeilijke, dwarse, onaangepaste man (in mijn woorden), met losse handjes en een niet te volgen wisselend temperament. Zijn moeder gaat daar op haar eigen manier mee om en ook zus Suzan maakt haar eigen keuzes. Deniz kan niet wáchten tot hij het huis kan verlaten om dit allemaal achter zich te laten. Hij komt in Amerika, in San Francisco, terecht en bouwt daar aan een eigen leven en een eigen gezin.

Maar omdat bloed nu eenmaal kruipt waar het niet gaan kan, knaagt zijn jeugd en achtergrond steeds oorverdovender aan zijn bewustzijn en zelfbeeld. Hij merkt dat er in hem zelf een enorme rusteloosheid zit, een eindeloze rusteloosheid. Hij komt er niet onder uit: hij moet meer over zijn vader te weten komen. Hij besluit een boek over zijn vader te schrijven. Vader zelf is overigens al jaren bezig geweest om zelf over zijn leven te schrijven. In diverse multomappen komt dit zeer moeizaam en stapje voor stapje tot stand. Het proces wordt in de familie dan ook “een lastig geval” genoemd en het wordt ook nooit door vader afgerond en al helemaal niet met zijn vrouw en kinderen gedeeld.

Het klinkt simpel: ik ga een boek over mijn vader schrijven. Maar een toch wel iets complicerende factor is het feit dat Kuypers al zo’n 17 jaar geen contact heeft gehad met zijn vader. Je zou zelfs kunnen stellen dat hij nog nooit contact met zijn vader heeft gehad. Want wie ís die man? En hoe kom je daar achter? Kuypers sprokkelt brokjes informatie over zijn vader bij elkaar en daarmee stuit hij ook op een aarzeling of het eigenlijk wel mogelijk om over een ander te schrijven. Wordt het beschrijven van de herinneringen van een ander niet toch een ander verhaal dan de herinneringen van die ander zelf? Wordt de non-fictie daarmee meteen fictie? En welk recht heb jij om invulling en inkleuring aan de ervaringen, gevoelens en gedachten van een ander te geven? Dat komt ook voor in Klaar van F. Starik (Nieuw Amsterdam), dat ik toevalligerwijs tegelijkertijd aan het lezen was voor mijn leesclub-irl. Daarin stelt Starik zichzelf de vraag of een zoon eigenlijk wel het recht heeft om het leven van zijn ouder (in zijn geval: zijn moeder) te fictionaliseren? Alles wat je beschrijft, is uiteindelijk jouw versie. Ik vind dan ook dat je altijd voorzichtig moet zijn in stellen dat een bepaald voorval zo of zo is gebeurd. Ja, dat vind jij. Maar wat vinden de anderen die het voorval hebben meegemaakt? Dit thema is tot in het extreme doorgevoerd in de roman Iemand, niemand en honderdduizend van Luigi Pirandello (Atlas Contact) (aanrader!).

Het is verrassend en verbijsterend om te zien hoe veel overeenkomsten er tussen vader en zoon Kuypers blijken te zijn. Voor de vader met de wortels diep in de Turkse geschiedenis, voor de zoon in de hedendaagse wereldse maatschappij. Dus ieder op zijn eigen manier, maar met dezelfde vragen, dezelfde emoties, hetzelfde verdriet en eenzaamheid.

Aan het begin van De atlas van overal had ik al vrij snel een associatie met En nooit was iets gelogen van Ellen Heijmerikx (Nieuw Amsterdam). Dat komt onder andere door de belofte die Deniz aan zijn vader heeft gedaan over diens boeken en de plek waar die thuishoren. Dat is aan het begin direct duidelijk. In de roman van Heijmerikx gaat de weduwe van Pepe ook “terug”, maar dat is pas ver in het verhaal duidelijk. Toch passen deze boeken voor mijn gevoel goed bij elkaar. Andere achtergrond, andere tijd, andere keuzes,  maar in beide boeken de universeel thema’s van ontheemding, onthechting én het besef dat je eigenlijk meestal maar weinig echt over jouw naasten weet.

Ik vond het verhaal van Kuypers en zijn vader ontroerend. En tegelijkertijd is het bemoedigend en hoopgevend. Als we in staat zijn om af en toe ons eigen ego opzij te zetten en werkelijke interesse te tonen in het leven van mensen om ons heen, dan blijkt toch elke keer weer hoe bijzonder mensen zijn. En aandacht geven en aandacht krijgen is ook nu, ondanks alle beperkingen door de huidige corona-maatregelen, gelukkig mogelijk;)

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Ik mocht De atlas van overal lezen binnen de Club van Echte Lezers, waarvoor mijn hartelijke dank.

Leave a reply:

Your email address will not be published.