Vrijheid blijheid?

Met een boektitel als “Alleen de vogels vliegen” kan het bijna niet anders dan dat de meesten van ons direct denken aan het gelijknamige liedje van Klein Orkest en dús dat je meteen verwacht dat het boek zal gaan over Oost- en West-Berlijn of in ieder geval over Oost- en West-Duitsland. Dat liedje gaat immers, kort door de bocht, over de voor- en nadelen van beide kanten en dat alleen de vogels de vrijheid hebben om zelf te bedenken waar zij willen zijn. Wij zijn geneigd om te denken dat alleen de bewoners van de voormalige DDR belemmerd waren in hun doen en laten. Maar ook voor de mensen in het Westen was de Muur een niet te nemen obstakel. Hele families zijn op die manier jarenlang opgesplitst. Die scheiding heeft aan beide kanten voor veel verdriet gezorgd.

Zo ook in deze roman van de Duitse Anja Baumheier (Uitgeverij Stortebeeker). In een heel toegankelijke schrijfstijl schetst zij de levens van een groot aantal personen, die allemaal op de een of andere manier met elkaar te maken hebben. En de vraag is ook wel een beetje hoeveel geheimen en leugens een familie aan kan. Het verhaal bestrijkt een periode van 1936 tot “nu”. De schrijfster gebruikt een verhaallijn in het verleden naast een verhaallijn in het heden en het verleden kruipt steeds dichter naar het heden. Als lezer begrijp je daardoor soms al eerder wat er aan de hand is dan de hoofdpersonages. En dat alles leidt uiteindelijk tot een finale waarin zo’n beetje alle hoofdpersonen samenkomen. Dat vond ik wel een beetje té feelgood-achtig om geloofwaardig te zijn. Maar dat deed niets af aan het leesplezier.

In deze overvolle roman vallen uiteindelijke (bijna) alle puzzelstukjes in elkaar. Dat is fijn en comfortabel, maar stelde mij toch een beetje teleur. Ik had graag gezien dat de schrijfster meer tijd en ruimte had genomen voor een verdere karakterontwikkeling van de personages. Daarvoor was genoeg input te vinden, met de zeer aanwezige invloed van de toenmalige DDR, de Muur en de alles beheersende angstcultuur, maar ook het klimaat en de mentaliteit na de val van de Muur. Treffend vond ik de vraag of je door naar het Westen te vluchten, dan echt vrijheid kunt ervaren. Of neem jij de traumatische ervaringen van “daar” altijd met je mee? Desondanks bleef het naar mijn smaak net iets te simpel.

Hoe anders heb ik een aantal jaren geleden de impact ervaren van de roman De mooiste kleur die niet bestaat van Maartje Laterveer (Meulenhoff)! Ook in die roman hoppen we heen en weer in de tijd om de verhaallijn van de in Amsterdam wonende Duitse journaliste Julia te kunnen begrijpen. Julia groeit met haar oudere zus Güdrun op in Oost-Berlijn. Het boek begint al meteen met een intrigerende vraag, namelijk de vraag welke kleur vrijheid heeft. Deze vraag wordt gesteld door Güdrun en is de opmaat voor de rest van Julia’s leven.

Julia wordt een jaar na de val van de Muur naar Oost-Berlijn gestuurd om een reportage te maken. Zij komt weer bij haar moeder over de vloer, maar het eerste wat zij doet is contact opnemen met haar toenmalige grote liefde. Het wordt stapje voor stapje duidelijk waarom hij nog steeds in Oost-Berlijn woont, terwijl Julia zelf al jaren in het Westen bivakkeert. Deze roman heeft mij na het lezen nog lang beziggehouden (en eigenlijk nu nog). Door de kundige schrijfstijl van Laterveer komt het verhaal, de geschiedenis, de dilemma’s en de keuzes heel dichtbij. Naast het zeer leesbare verhaal dwingt Laterveer mij om na te denken over hoe ikzelf gehandeld zou hebben in bepaalde situaties. Is daar een concreet, zwart-wit antwoord op te geven? Of blijven er “maar ja als …” en “als ik dát had geweten ….” over? Het is vanaf de zijlijn altijd makkelijk oordelen over iemands gedrag of iemands keuzes, maar de werkelijkheid kent oneindig veel nuances. Deze roman vind ik een echte aanrader.

Overigens moest ik bij Alleen de vogels vliegen ook nog denken aan de roman De schaduw van mijn moeder van Nikola Scott (HarperCollins), vorig jaar gelezen voor mijn leesclub-irl. In deze roman wordt Addie na het overlijden van haar moeder Elizabeth, geconfronteerd met een volwassen vrouw die beweert ook een dochter van Elizabeth te zijn. Addie gelooft er niets van, maar het zaadje van de twijfel is geplant. Zij doet voorzichtig navraag bij haar vader en beetje bij beetje komt haar leven en haar ideeën over haar familie volledig op losse schroeven te staan. Deze roman is ook niet helemaal mijn smaak, maar wat ik ervan heb onthouden is het verbijsterende effect om te ontdekken dat jij nog meer of nog andere familie heb en de ontgoocheling door de ontdekking van het jarenlang in stand houden van familiegeheimen door principiële leugens.

In De schaduw van mijn moeder zitten een aantal wendingen die ik, in tegenstelling tot de meeste wendingen in Alleen de vogels vliegen, niet zag aankomen. Het maakte weer eens duidelijk dat elk verhaal meerdere versies kent. Iedere persoon die in dat verhaal voorkomt, heeft zijn of haar eigen ervaring, eigen beleving en bovenal eigen herinnering. Ieder heeft vanuit het eigen perspectief gelijk. En zo is het ook in de werkelijkheid. Het is altijd heel makkelijk om snel een oordeel of een mening over een ander te hebben, maar wat weten we nu echt over een situatie, een keuze of een persoon? Alle drie in deze blogpost genoemde boeken zorgen in ieder geval voor de aansporing om niet te snel en te makkelijk te oordelen. En zo’n aansporing, ingebed in fijne leeservaringen, is toch maar weer mooi meegenomen 😉

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uit naar Hebban voor het organiseren van een leesclub over Alleen de vogels vliegen en naar Uitgeverij Stortebeeker voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.

Leave a reply:

Your email address will not be published.