De afgelopen weken heb ik genoten van de tv-serie Take A Chance On Me van de Volendammers Nick, Simon en Kees. Eerder maakten zij al een serie uitzendingen over Simon & Garfunkel (Homeward Bound). En dit keer, misschien doet de titel het al vermoeden, stond ABBA centraal. Maar los van het feit dat ik de muziek van ABBA nog steeds briljant vind, gaat het mij nu vooral om de manier waarop deze serie is vormgegeven. Het drietal gaat namelijk op pad naar Zweden om een documentaire te maken en de afleveringen gaan over hun ervaringen bij het maken daarvan. Je kijkt dus als het ware “realtime” mee met hun werkzaamheden en activiteiten, je kijkt (nog) niet naar de documentaire zelf.
Een vergelijkbaar gevoel had ik tijdens het lezen van Moeders zullen nooit van Katixa Agirre (Zirimiri Press). In dit boek is de ik-persoon een schrijfster. Direct in het eerste hoofdstuk is duidelijk wat het thema van haar boek gaat zijn. En zij schrijft vervolgens over het feit dat zij gaat schrijven. Een beetje dus zoals Nick, Simon en Kees uitzendingen maken over het feit dat zij een uitzending maken. Het geeft aan het geheel een extra laag en dimensie. Dat beviel mij zeer goed.
De aanleiding voor de ik-persoon om een boek te gaan schrijven is een moord. En niet zomaar een moord, nee, een dubbele moord. En niet zomaar een dubbele moord, nee, de dubbele moord op een piepjonge tweeling door hun eigen moeder! Zo’n thema is op zich natuurlijk al afschuwelijk. Als je zoiets hoort, komen er vanzelf allerlei vragen naar boven. Je wilt meer weten over het wie, wat, waarom (en misschien toch ook wel over het hoe). Maar voor de ik-persoon (die volgens mij in het hele boek naamloos blijft) is er sprake van een belangrijk extra element: zij kent de moeder nog van vroeger.
Heb ik dan voor het eerst sinds tijden weer eens een rechttoe-rechtaan thriller of detective gelezen? Je zou het bijna denken. Maar deze roman geeft véél meer dan alleen maar dat verhaal. De “echte” schrijfster, de Baskische Katixa Agirre dus, zorgt door te schrijven over een schrijfster die gaat schrijven voor een levensechte ik-persoon. Deze ik-persoon pakt de kwestie systematisch, grondig en journalistiek aan en ondertussen heeft zij ook om te gaan met gebeurtenissen in haar eigen leven. Zij is net zelf moeder geworden, haar verhouding met Niclas lijkt niet altijd even toekomstbestendig en de relatie met haar moeder (die op Lanzarote woont en daar haar eigen leefomgeving heeft gecreëerd) is ook wel bijzonder te noemen.
Het boek is opgebouwd uit twee delen. Het eerste deel is De Schepping, dus het zich steeds verder opdringen van de noodzaak om over de moeder en de dood van haar kinderen te moeten schrijven. De schrijfster is net zelf bevallen van een zoontje (Erik) en dat geeft prachtige input voor kritische bespiegelingen over het moederschap. Is het eigenlijk wel verdedigbaar (voor haarzelf en haar omgeving) om zich volledig onder te dompelen in het project “boek schrijven”? Hoort zij als jonge moeder niet alles te richten op haar eigen kind?
In het tweede deel (Geweld) gaan we met de schrijfster mee de rechtszaal in. Het begint met een zeer krachtig, doordacht, genuanceerd pleidooi. Maar niet van de aanklager of de advocate van de verdachte. Het is het (niet hardop uitgesproken) pleidooi van de ik-persoon/schrijfster, wat zowel een aanklacht als een verdediging is, een verheldering van de kwestie vanuit historische, culturele, religieus en maatschappelijk perspectief. Het onderstreept dat het maatschappelijk gewenste beeld van de vrouw blijkbaar is dat van de vrouw die voorbestemd is om door het leven te gaan als liefdevolle moeder, perfecte opvoeder en onberispelijke echtgenote. Hoe anders kan de praktijk zijn!
In de literatuur zijn meerdere boeken aan te wijzen waarin het ideaalplaatje niet zo ideaal blijkt te zijn. Van eigen bodem is daar bijvoorbeeld De gelukkige huisvrouw van Heleen van Rooyen, maar ook recentelijk het kritische boek Kim Jiyoung, geboren in 1982 van Cho Nam-Joo (Nijgh & Van Ditmar). Dit boek bevindt zich op de grens van fictie en non-fictie. Het maakt pijnlijk duidelijk hoe hoofdpersonage Jiyoung, net zoals talloos veel andere vrouwen van verschillende generaties, onder druk staan van de beperkende verwachtingen van de maatschappij waarin zij opgroeien en leven. Bij de ogenschijnlijk succesvolle en moderne Kim Jiyoung sijpelt de depressie en psychose langzaam maar zeker naar binnen. Zij verliest haar eigenheid en gaat zich onbewust én onbedoeld steeds meer gedragen als haar moeder of haar vriendin. Haar leven wordt door een psychiater beschouwd en haar gedrag gediagnosticeerd. Dat alles aan de hand van vele verwijzingen naar statistieken en wetenschappelijke studies. “Klein” detail: deze psychiater is een man. Onderkoeld en duidelijk zet de schrijfster neer dat iemand, zoals die psychiater, iets wel kan zien en verklaren, maar dat daarmee de barrières niet worden weggenomen of zelfs maar verlaagd. Er is nog een lange weg te gaan.
Ook Moeders zullen nooit is een kritisch boek. Agirre laat de schrijfster bestaande literatuur aanhalen en overdenken. Er wordt verwezen naar uitspraken van onder andere Doris Lessing en het trieste leven en levenseinde van de Amerikaanse dichter/schrijfster Sylvia Plath wordt aangehaald. Sinds ik Verdriet is het ding met veren van Max Porter (de Bezige Bij) heb gelezen, heb ik mij voorgenomen om eens wat van haar te lezen (maar dat is er nog niet van gekomen 🙂 ).
Moeders zullen nooit. Alleen al die titel! Daar zit zo veel in. Het is een boek dat mij meer doet dan ik vooraf had verwacht. Sterker nog, als de uitgever mij niet had gevraagd of ik dit boek wilde lezen, weet ik niet of ik het ooit had gelezen. Maar oh wat ben ik blij dat het op mijn pad kwam en wat voel ik mij enorm door de inhoud verrijkt. Dus mocht jij het in de (lokale) boekhandel tegenkomen en je twijfelt: zet je twijfel opzij en léés dit boek.
Veel leesplezier!
theonlymrsjo
Mijn grote dank gaat uit naar uitgeverij Zirimiri Press voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.