Exotisch en toch gewoon?

Dikkertje Dap
Klom op de trap
’s Morgens vroeg om kwart over zeven
Om de giraf een klontje te geven.

Wie kent deze regels niet? Veel van mijn generatiegenoten (tweede helft jaren ’60) maar ook vele generaties na (en voor) ons zijn opgegroeid met de verhaaltjes, gedichtjes en liedjes van Annie M.G. Schmidt. Op de gekste momenten kan er zomaar een zin uit zo’n verhaaltje omhoog komen. Het zit, in ieder geval bij mij, diep in het DNA verankerd. Het verhaaltje van Dikkertje Dap is voor velen een favoriet verhaal, ook omdat bijna iedereen zich kan voorstellen hoe spannend het zou zijn om langs de nek van een giraffe naar beneden te glijden. En als de melodie van het liedje eenmaal in je hoofd zit, tja, dan raak je dat de hele dag niet meer kwijt.

Wat mij aan deze tekst nu pas goed opvalt is dat de giraffe geen naam heeft. Dikkertje Dap voert het hoogste woord en de giraf staat weliswaar paf, maar verder komt het niet. Het is gewoon een giraffe in de dierentuin Artis.

Hoe anders is dat in de roman Kom Atir kom van Agnita de Ranitz, uitgegeven bij Uitgeverij de Brouwerij (Brainbooks). Deze roman is het (historische) verhaal van de komst van de allereerste giraffe in Frankrijk, als cadeau van de pasja van Egypte aan Karel X, de koning van Frankrijk. En als jij zo’n mooi cadeau bent, dan hoort daar ook een mooie zangerige naam bij: Zarafa. We leven dan in 1826-1827 en de geleerde (zeer gerenommeerde zoöloog) Etienne Geoffroy Saint-Hilaire heeft de gewichtige opdracht om Zarafa veilig en gezond naar Parijs te brengen, naar de  Jardin du Roi.

Saint-Hilaire kan dat natuurlijk niet alleen, hij wordt geholpen door de bedoeïen Hassan en de Soedanees Atir. Al vrij snel wordt het gezelschap nog aangevuld met de jonge Youssef, die als tolk kan optreden.

Hassan en Atir zorgen voor het eerste deel van de tocht, vanuit Egypte naar Marseille. En waar ik in andere tijden misschien gewoon overheen gelezen had, viel nu op dat het schip met Zarafa (en de overige dieren die meegingen, ook voor de noodzakelijke melk voor de giraffe) een behoorlijke tijd voor de kust bij Marseille IN QUARANTAINE moest blijven liggen, voordat zij aan wal mochten. Hoe actueel kan een historisch verhaal zijn 😉

Aan zo’n oud verhaal is nog meer actueels te ontdekken. Atir is weliswaar een vrij man, sinds zijn werkgever Dr Drovetti hem als voormalig slaaf heeft vrijgekocht, maar hij is onmiskenbaar zwart. De manier waarop witte mensen hem benaderen en behandelen is een thema dat het hele boek kleurt.

Na het overwinteren in Marseille gaan zij in kolonne op weg naar Parijs. De giraffe blijkt een gemoedelijk dier, onvermoeibaar en (bijna) onverstoorbaar. Zij stapt rustig door het Franse landschap. Door de gekozen schrijfstijl zíe je de groep ook echt voorttrekken. Er gaat een zekere kalmte van uit, omdat alles wordt bepaald door het wandeltempo van de giraffe, of beter gezegd door het wandeltempo van Saint-Hilaire. Want de wetenschapper is al enigszins op leeftijd en niet in de allerbeste lichamelijke conditie. Hij wil echter absoluut niet van opgeven weten (of in een koets meerijden), dus het is elke dag weer spannend of hij de inspanning gaat redden.

Door afwisselend vanuit het perspectief van Saint-Hilaire en van Atir te schrijven heeft Agnita de Ranitz een mooi format gekozen om het verhaal van meerdere kanten te belichten. De Ranitz blinkt in dit boek uit in heldere beschrijvingen en een goed oog voor details. Al wandelend is er genoeg tijd om van de prachtig omschreven omgeving te genieten. Of de begeleiders daar ook tijd voor hebben, is de vraag, want er is een voortdurende stroom van mensen die graag een glimp van Zarafa willen opvangen. Er wordt onderweg van alles georganiseerd om zo veel mogelijk mensen de gelegenheid te bieden de giraffe te bewonderen. Het is heerlijk verfrissend te lezen hoe positief dit verloopt. Ik merkte bij mijzelf namelijk dat ik al voorgeprogrammeerd was dat er weerstand of agressie om het onbekende zou zijn.

Het is al lezend puur genieten van al het gedoe, zoals de regenjas voor de giraffe, de kleding voor de begeleiders, het scala aan hoogwaardigheidsbekleders die graag meeliften op alle ophef over de giraffe. Maar wat het boek voor mij met name zo waardevol maakt, is de ontwikkeling in de personages en de invloed daarvan op de onderlinge relatie tussen Saint-Hilaire en Atir. In eerste instantie lijken dit totaal van elkaar verschillende personen. Saint-Hilaire is een typische wetenschapper, gewend om alles te analyseren, te ontleden, te beschrijven, terwijl Atir vanuit zijn gevoel en directe contact met de natuur en zijn omgeving reageert. Dit zie je heel mooi terug doordat de schrijfster bepaalde voorvallen vanuit beide perspectieven beschrijft.

Saint-Hilaire ziet in het begin Atir letterlijk niet staan. In zijn ogen is het slechts een zwarte, niet-ontwikkelde en dus oninteressante, jonge man. En kun je zo’n man wel vertrouwen en de verantwoordelijkheid voor het kostbare cadeau voor de koning toevertrouwen? Atir, op zijn beurt, heeft vooral aandacht voor het goed verzorgen van Zarafa en kijkt met verbazing naar die wetenschapper die opgedoft en al, steeds rondloopt met een notitieboekje en allerlei vragen stelt.

Langzaam maar zeker zie je tussen deze mannen een wederzijds respect en interesse ontstaan. Het resulteert in een bijzondere vriendschapsrelatie. Saint-Hilaire zet zich in voor verdere ontwikkeling van Atir, hoewel hij daarbij nog regelmatig op weerstand in zijn eigen milieu stuit. Zo is daar de huisarts die weigert om “een zwarte” te onderzoeken. Ik zou graag schrijven dat wij ons tegenwoordig niets kunnen voorstellen bij een dergelijk standpunt, maar helaas hebben recente gebeurtenissen laten zien dat wij als (wereld)maatschappij blijkbaar nog steeds de neiging hebben om mensen in hokjes in te delen. Ik hoop dat de positiviteit die uit Kom Atir kom naar voren komt, kan helpen om oogkleppen af te doen en elkaar zo open mogelijk en met oprechte belangstelling te benaderen.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn grote dank gaat uit naar de uitgever voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar.

Leave a reply:

Your email address will not be published.