Ik las een héérlijk boek, het was alsof ik naar zo’n typisch Engelse tv-serie zat te kijken. Alle ingrediënten waren aanwezig: een theatrale moeder, een egocentrische, discussie mijdende vader, een inwonende eigenzinnige huishoudster en een intelligente dochter die maar steeds niet van haar familie los komt.

Ik las namelijk Een frisse start van Anita Brookner, oorspronkelijk gepubliceerd in 1981 maar onlangs voor het eerst in Nederlandse vertaling uitgegeven door Uitgeverij Orlando (in de prachtig vormgegeven reeks van klassiekers).

De opbouw van deze roman is dat we in de tegenwoordige tijd aanwezig zijn bij die dochter, de dan veertigjarige Ruth Weiss. Na weer een aantal colleges over literatuur te hebben gegeven, gaat zij bij zichzelf na hoe het komt dat zij zo’n veeleisende rol heeft gekregen in het “toneelstuk” van haar familie. En vervolgens ontrolt zich het verhaal, om uiteindelijk weer in het heden terug te komen.

Ruth groeit op in een ogenschijnlijk geslaagd, maar in wezen ontwricht gezin. Vader George heeft de boekverkoop van zijn ouders overgenomen. Hij adoreert zijn vrouw Helen, maar voor zijn gevoel hoeft liefde niet persé exclusief te zijn. Helen is een gevierd actrice, maar bij het ouder worden blijft er steeds minder van haar wereld over. Dat gaat er alleen bij haar niet in, dus in alles wat zij (vanuit de slaapkamer, waar zij haar meeste tijd doorbrengt) doet en zegt, slaat zij haar theatertoon aan. Eigenlijk komt het er op neer dat Ruth vooral wordt opgevoed door haar Duitse grootmoeder. Het hele gezin woont bij grootmoeder in. Na het overlijden van grootmoeder wordt er een huishoudster aangetrokken, mevrouw Cutler.

Ruth probeert al vanaf jonge leeftijd een eigen leven te leiden. Haar idee van een eigen leven wordt beïnvloed door de levens van personages uit de vele boeken die zij leest. En hoewel zij eigenlijk vooral in mannen is geïnteresseerd, wordt haar professionele specialisme juist de vrouwen in de werken van (De) Balzac. Zij heeft zich in verschillende levensfases geïdentificeerd met bepaalde personages, maar of dat nou zo positief is, is nog wel de vraag 🙂 Het leven van Ruth lijkt een aaneenschakeling van teleurstellingen, van “net niet”-situaties. Dit klinkt allemaal misschien niet zo aantrekkelijk en het is ook zeer zeker geen feelgoodroman. Maar door de schrijfwijze van Brookner is dit boek een genot om je in onder te dompelen. Brookner bezit namelijk het talent om een fijn leesbaar verhaal neer te zetten dat zowel triest als humoristisch is.

En ondanks alle teleurstellingen en mislukkingen houdt Ruth de moed er in. Het scheelt dat zij zich nauwelijks druk hoeft te maken over geld, het geeft haar de vrijheid om inderdaad keuzes voor zichzelf te maken: zij gaat op kamers, ze gaat later voor langere tijd voor academisch onderzoek naar Parijs, ze heeft meerdere momenten waarop ze een relatie heeft (of denkt te hebben). Maar er gebeurt steeds weer iets (met haar ouders) waardoor ze toch weer terugkeert naar haar ouderlijk huis omdat zij zich verantwoordelijk voelt voor het reilen en zeilen daar. Haar ouders maken daar ook, bewust of onbewust, flink gebruik van. Dat is de trieste verhaallijn, maar er zijn ook echt meerdere, bijzonder humoristische voorvallen.

Hilarisch is bijvoorbeeld de beschrijving van de poging van Ruth om de aandacht te trekken van de populaire Richard. Zij vraagt hem te komen eten. Brookner beschrijft dan uitvoerig hoe Ruth op zoek gaat naar een goed recept, verwacht instructies bij mevrouw Cutler te kunnen krijgen, uiteindelijk een kookboek in de bibliotheek leent en haar boodschappen gaat doen. Ze doft zichzelf flink op. En dan begint het wachten, het wachten en het wachten. Richard komt op de afgesproken tijd niet opdagen, Ruth blijft uitwending geduldig en zet voor de zoveelste keer opnieuw een pan rijst op. Als ik het zo beschrijf, klinkt het nergens naar, maar ik vond het een van de mooiste delen uit de roman.

Ik zag ook helemaal voor mij hoe George zich in allerlei bochten moet wringen om ´s avonds nog zijn vriendin te kunnen bellen. Dat is in het pre-mobiele telefoontijdperk natuurlijk makkelijker beloofd dan gedaan. Hij is weer heel tevreden met zichzelf als hij daar een mooie draai aan weet te geven.

De opbouw van eerst in het nu, dan naar het verleden en weer terug naar het nu, kwam ik onlangs ook tegen in Aurora van de Spaanse schrijver Luis Landero (Wereldbibliotheek). Aurora heeft een vriendelijke, neutrale uitstraling die uitnodigt om aan haar al jouw frustraties, emoties, kortom jouw levensverhaal te vertellen. Dat doen de mensen om haar heen dan ook. Vooral haar eigen man, zijn twee zussen, de ex van een zus en haar schoonmoeder luchten hun hart (over elkaar) bij haar. Zo hoort Aurora dus meerdere versies van hetzelfde voorval. Aan het einde van een lesdag (nog een overeenkomst met Ruth, hoewel Aurora in het basisonderwijs en Ruth in het wettenschappelijk onderwijs) overdenkt Aurora wat zij allemaal te verwerken heeft gekregen en hoe zij daarmee moet zien om te gaan. Een adembenemende roman, maar dit verhaal heeft, weer terug in het heden aan het einde van de dag, een totaal ander eind dan dat van Een frisse start! Een eind dat ik echt niet zag aankomen maar wel perfect bij het totaal past.

Wat ik zo fijn vind aan Een frisse start is de subtiele manier waarop Anita Brookner dromen, verwachtingen, desillusies en harde werkelijkheid weet te combineren. Onder het beschrijvende oppervlak voel je de menselijkheid, de strijd, de eenzaamheid en het verdriet , maar ook de onverzettelijke drang om er iets van te maken. De veerkracht van Ruth sluit ik in mijn hart.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uiteraard uit naar Uitgeverij Orlando voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar. En weet je wat nog zo leuk is? Ik kreeg ook Hotel du Lac toegezonden! Dus over die roman verschijnt hier binnenkort ook een blogpost.