Uitgeverij de Brouwerij | Brainbooks bestaat dit jaar 12,5 jaar en stevende af op al weer de 100e publicatie. Dat kon natuurlijk niet ongemerkt voorbij gaan, dus tijd voor iets bijzonders. En dat is gelukt. Het werd een mooie, gebonden uitgave: De reizen van Ólafur Egilsson.

De ondertitel leert ons dat het boek gaat over een 17e-eeuwse IJslander die ontvoerd wordt door moslimpiraten. Zo. Die staat. De bedoelde IJslander is de 63-jarige lutherse dominee Ólafur Egilsson die in 1627 met zijn vrouw, kinderen en een heleboel andere IJslanders werd ontvoerd. Maar als je nu verwacht dat je een spannend thriller-achtig boek in handen hebt, dan zit je op het verkeerde spoor. Het gaat hier om een historisch verhaal over een ontvoering van IJsland naar Algiers, over losgeld dat losgepeuterd moet worden bij de Deense koning, over een ellendige reis dwars door en langs Europa naar het Deense Hof, over afwijzing en mislukking, over met hangende pootjes terug naar IJsland moeten.

Deze uitgave bestaat uit meer dan alleen maar het verslag van de dominee zelf. De historische context wordt aangegeven, de rol van de Nederlanders komt aan bod (en ook die rol moet in de juiste toenmalige context worden gezien), er is een epiloog over “hoe het verder ging”, gebaseerd op andere IJslandse bronnen én er wordt aangegeven hoe het komt dat juist Uitgeverij de Brouwerij de rechten verkreeg om dit verhaal in Nederlandse vertaling op de markt te brengen. Alles bij elkaar maakt het tot een goed leesbaar en aantrekkelijk geheel.

Het mag dan zo zijn dat IJsland in de 17e eeuw een goed ontwikkelde beschaving had, toch valt niet te ontkennen dat het geografisch ver van de rest van de bewoonde wereld afligt. Hoe logisch is het dan dat nu juist deze noordelijk gelegen eilandengroep ten prooi valt aan een invasie door moslimpiraten uit Noord-Afrika (destijds heerlijk ongenuanceerd allemaal aangeduid als Turken)? Ben ik hier nu verzeild geraakt in een echt stukje geschiedenis of zit ik verstrikt in een goed doordacht en briljant uitgevoerd fantasieverhaal? Ik kon de vergelijking met Oera Linda niet onderdrukken. Over dit manuscript las ik in de bundel Friese portretten: hoe een Vlaming Friesland ontdekt (Uitgeverij Aspekt). Oera Linda heeft lang te boek gestaan als een heel oude kroniek over de Friese beschaving (over de familie Over de Linden). Uitermate interessant voor geleerden die zich met Friesland en de Friese taal bezighouden en overige geïnteresseerden in cultuur en geschiedenis. Maar uiteindelijk bleek het een vervalsing! Overigens is daarmee de belangstelling voor het manuscript niet verdwenen. Er is nog steeds een af en toe oplevende discussie over de echtheid.

Vooralsnog houd ik het er op dat De reizen van Ólafur Egilsson gebaseerd is op feiten. En dan heb ik enorm te doen met de dominee. Het zal je maar gebeuren, weggerukt te worden uit jouw vertrouwde omgeving en jouw gebruikelijke doen en laten. Op een schip vervoerd te worden met zorg om jouw vrouw, kinderen en de anderen. Om de een of andere redenen hadden de piraten het op hem voorzien en werd juist hij steeds lastiggevallen. Eenmaal in Algiers krijgt hij de opdracht om losgeld bij de Deense koning (destijds was IJsland een onderdeel van Denemarken) op te halen om zijn vrouw en andere ontvoerden los te kopen. Hij krijgt een vrijbrief mee, maar verder moet hij zichzelf zien te redden.

De machteloosheid om zelf het heft in eigen hand te kunnen nemen en de sfeer van moedeloosheid en uitzichtloosheid deden mij denken aan Witte honger van de Finse schrijver Aki Ollikainen (Ambo Anthos). De setting in Witte honger, waarin een moeder met haar twee kinderen op weg gaat naar Sint Petersburg om voldoende voedsel te vinden om te kunnen overleven, is weliswaar zo’n 240 jaar later, maar toch vind ik het qua sfeer en machteloosheid vergelijkbaar. Dit boekje is relatief klein in omvang, maar dat kun je over de impact niet zeggen. Zeer de moeite waard. Opmerkelijk vind ik overigens wel dat bij zowel Witte honger als De reizen van Ólafur Egilsson de tekst op de achterflap (of de website van de uitgever) de indruk van een ander soort inhoud kan wekken. Bij Witte honger was ik vooraf een beetje bang voor een sentimenteel verhaal van een moederkloek, waarbij het uiteindelijk voor iedereen (of toch op z’n minst voor bijna iedereen) toch goed afloopt. Het bleek heel wat genuanceerder te liggen!
Kortom, bij beide boeken was ik dus positief verrast door de uiteindelijke inhoud.

Als Egilsson zonder geld terugkeert naar IJsland, wordt hij desondanks hartelijk welkom geheten. Het is voor hem uiteraard niet simpel om alles wat hij heeft meegemaakt en wat hij niet heeft kunnen veranderen, te verwerken. Er wordt hem gevraagd om een reisverslag te maken. En dat doet hij dus. Hier en daar voelt het best als een afstandelijk verslag, met beschrijving van de omgeving, de mensen, de kleding, maar zonder dat de echte gevoelens van Egilsson naar voren komen. Zijn wanhoop en strijd vallen echter wel overtuigend op te maken uit zijn regelmatige en stelselmatige verwijzingen naar bijbelteksten. Het is een onderstreping van het gevoel dat hij (zoals Job uit het gelijknamige bijbelboek) op de proef wordt gesteld, in combinatie met een niet-aflatende neiging om hoe dan ook te willen blijven geloven dat God een bedoeling met ieders leven heeft.

Het boek over de reis is trouwens vanuit het Engels in het Nederlands vertaald door Joris van Os. Van hem las ik een aantal jaren geleden De tussenkomst. Het is duidelijk te merken dat hij nu als vertaler veel meer gebonden was aan de oorspronkelijke tekst dan hij zelf als schrijver kan laten zien. Maar ook als vertaler verdient hij lof; ik heb met veel plezier kennisgenomen van de lotgevallen van de IJslandse dominee.

Veel leesplezier!

theonlymrsjo

Mijn dank gaat uit naar Uitgeverij de Brouwerij (en frontvrouw Henriette Faas) voor het beschikbaar stellen van een leesexemplaar. Ik wens deze uitgeverij toe dat er nog vele jubilea gevoerd mogen worden.